15 λέξεις και φράσεις της Κυπριακής Διαλέκτου που αγαπήσαμε.

 Γράφει η Στρατούλα Τραμουντάνη

Η Κυπριακή διάλεκτος αποτελεί στη σύγχρονη εποχή τη μεγαλύτερη ελληνική διάλεκτο ακολουθούμενη από τα Ποντιακά, Κρητικά κτλ. και την πλέον καλύτερα διατηρημένη και ομιλούμενη.  Ανήκει στον γεωγραφικό και διαλεκτικό χώρο της αρχαίας Αρκαδοκυπριακής και, μολονότι δεν προέρχεται άμεσα από αυτήν, είναι δυνατόν ακόμη και σήμερα να εντοπίσει κανείς κατάλοιπά της στο λεξιλόγιο των ομιλητών.

 Οι γλωσσολόγοι την χαρακτηρίζουν ως διαμάντι της Ελληνικής γλώσσας και ανάμεσα της βρίσκουμε απίστευτες λέξεις και φράσεις που εντυπωσιάζουν. Προσπαθήσαμε, λοιπόν, ρωτώντας φίλους και γνωστούς, να συλλέξουμε τις πλέον συνήθεις, αυτές που βρίσκουμε στο καθημερινό μας λεξιλόγιο και σας τις παραθέτουμε.

15

Δαμέ ή δαμαί: Η λέξη προερχόμενη από την αρχαία ελληνική γλώσσα ετυμολογικά αναλύεται ως εξής: ὧδε με (αρχ.) δα = γη (δωρικός τύπος) + εμέ = γη->γα->δα γήπεδον=δάπεδον εδώ δα!=σε αυτό το κομμάτι γης. Στην Κύπρο χρησιμοποιείται ως : εδώ

Ποδά: Από δω

Ποκεί: Από εκεί  

14

Ξιμαρισμένε: Λερωμένος από το ρήμα: Ξημαρίζω

Συνήθης κυπριακή φράση: Λάμνε ρε Ξιμαρισμένε = Φύγε βρε λερωμένε

13

Αμπάλατος: 

Ετυμολογία:

                   α. Η λέξη «αμπάλατος»  έχει την εξής ετυμολογία: <αμφί + ήλατος (ελαύνω). Ελαύνω σημαίνει: οδηγώ, πηγαίνω, τρέχω. Αρχικά λοιπόν η κυριολεκτική σημασία της λέξης είναι «άστατος» και μεταφορικά αυτός που είναι  «άστατος» «λειψός» ο «ανισόρροπος»

                   β. Ελληνικά - αμπάλατος< αμπάλωτος <αναπάλωτος< αν + απαλωτός< αν + απαλώννω< αν + απαλός (ετυμολογικό λεξικό της Κυπριακής Διαλέκτου του Κ. Χατζηιωάννου)

                   γ. Υπάρχει και η εκδοχή ότι η λέξη προέχρεται από την αγγλική: «balance» που σημαίνει: ισορροπία, οπότε με την προσθήκη του (α) εννοούμε αυτόν που έχασε την ισορροπία του, τον άνθρωπο χωρίς όρια.

12

Κόρη : Με την λέξη κόρη αναφερόμαστε σε κάθε τι θυληκού γένους: Την μικρή κόρη, την θυγατέρα, την φίλη, την γυναίκα. Προέρχεται από την  αρχαία ελληνική λέξη:  κόρη / κούρη

Κοπελούδια: Είναι ο πληθυντικός του Κοπελούδι που σημαίνει: κοπέλι , προερχόμενη από τη  μεσαιωνική ελληνική λέξη κοπέλιν = υποκοριστικό του κόπελος:  «υπηρέτης, προγονός» .Στη νοτιοσλαβική διάλεκτο σημαίνει: «βλαστάρι, νόθο τέκνο» Στην Κυκλαδίτικη διάλεκτο και πιο συγκεκριμένα αυτή της Νάξου σημαίνει το κορίτσι. Στην Κύπρο με τη λέξη Κοπελούδια εννοούμε τα αγαπημένα μας βλαστάρια, τα αγόρια, τους γιούδες.

11

Τα ευλογημένα: Μία από τις πολύ αγαπημένες φράσεις είναι και «τα ευλογημένα» Που σημαίνει τα «μακάρια» που με την σειρά τους προσδιορίζουν αυτά δεν έχουν βάσανα και είναι ευτυχισμένα. Είναι μια φράση συμπάθειας και συμπόνιας. Το ρήμα ευλογώ προέρχεται από το αρχαίο: εὐλογέω - εὐλογῶ = επικαλούμαι τη θεία χάρη.

10

ακατάγνωτατζι΄αναγέλαστα (ακατάχνωτα και ανεγέλαστα)

Ακατάχνωτα σημαίνει: χωρίς κοροϊδία, χωρίς ψόγο, ακατάκριτα. Προέχρεται από τη λέξη ακατάγνωτα (κατά +γνώμη)

9

Πουττολευκωσιάτης: Ο Κύπριος πολίτης που έχει μεγαλώσει στην πρωτεύουσα, την πόλη της Λευκωσίας μέσα στις ανέσεις και τις μαλθακότητες. Ο πρωτευουσιάνος. Το μαμμόθρεφτο.

8

Τι μου λαλείς, Ποιος λαλεί; Φράσεις που μπορεί να τις ακούσεις άπειρες φορές κατά την διάρκεια της συνομιλία με τους κύπριους αδελφούς. Το ρήμα λαλώ προέρχεται από το αρχαίο: λαλέω/ λαλώ-= μιλώ. Χαρακτηριστική φράση: Ποιος λαλεί; Δέχεσαι τηλεφώνημα από κύπριο και αντί να σου πει ποιος είναι,  σε ρωτά: Ποιος λαλεί;

7

Παίζει  πελλόν: Κάνω τον ανήξερο, κάνω πως δεν καταλαβαίνω τι γίνεται, παίζω τον τρελό. Πελός στη κυπριακή διάλεκτο είναι ο Παράλογος ο παράξενος, ο τρελός ο άνθρωπος χωρίς σύνεση. Προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη: ἀπολωλώς =χαμένος

6

Κανεί σιορ: Ουσιαστικά σημαίνει: φτάνει πια, τελείωσέ το. Η ερμηνεία όμως που δίνεται από αυτή της σημασίας της λέξης σιορ που σημαίνει: κύριος,  απέχει πολύ, είναι τελείως διαφορετική. Παρ΄ όλα αυτά είναι μια διασκεδαστική φράση που έχει την αρχική της σημασία, φτάνει πια κύριος!

5

Θα περάσουμε: Μία φράση σταθμός των Κυπραίων φίλων. Με το θα περάσουμε, ουσιαστικά αποδέχονται την μοίρα, τα βάσανα και τις κακουχίες, τις καθημερινές έννοιες και κοιτούν απλώς το σήμερα με την ευχή το αύριο να είναι καλύτερο. Η φράση κρύβει μια μοιρολατρική διάθεση, έχει όμως και την ελπιδοφόρα χροιά της.

4

Μάνα μου ρε: Άλλη μια φράση, ορόσημο. Επικαλούμαστε την μάνα (την πηγή, την μήτρα μας), η δεύτερη λέξη: ρε είναι προσφιλής κραυγή στην καθομιλουμένη, για να δείξουμε απορία, έκπληξη, ενθουσιασμό κτλ.

3

Πανα(γ)ία πανα(γ)ία μ (ου): Στην Ηπειρωτική Ελλάδα χρησιμοποιούμε φράσεις όπως: Χριστός και Απόστολος, Ιησούς Χριστός, Ιησούς Χριστός νικά κι…. , Παναγία Βοήθα κτλ. Στη μεγαλόνησο η φράση: Παναία μ΄, παναία μ, έχει την ίδια ερμηνεία. Λέγεται σε καταστάσεις μεγάλης έκπληξης, απορίας, θαυμασμού, κτλ.

2

Ρε Κουμπάρε: Ο Κύπριος που δεν είναι καλαμαράς (;) Έχει ακουστεί: Πού μας φέρανε εδώ μέσα στους κουμπάρους! Πρέπει να αναλογιστούμε ότι στην Κύπρο είναι αναπτυγμένη υπέρμετρα η σχέση της κουμπαριάς. Για κάποιο περίεργο λόγο, στην Κύπρο δεν θα ακούσετε τη λέξη «μαλάκας» ούτε ως προσφώνηση μεταξύ νεαρών ανδρών (έλα ρε μαλάκα!) ούτε όμως και ως βρισιά (καλά, μαλάκας είσαι;) Αντίθετα σε συνομιλίες επί καθημερινής βάσεως θα απολαύσετέ αυτή την ατάκα (ρε κουμπάρε!), ακόμα και από πατέρα προς την μικρή του κόρη ή τον γιο: Έλα ρε κουμπάρε, είπαμε να πιάσουμε εν παιχνίδι!

1

Σαν την Κύπρο εν έχει: Μια φράση που καθρεφτίζει και την άποψη των Κυπραίων για την μεγαλόνησο την πατρίδα τους. Μεγαλωμένοι με την ιδέα ότι αποτελούν τον ομφαλό της γης, το κέντρο της υφηλίου είναι φυσικό να θεωρούν ότι η Κύπρος είναι το ωραιότερο, καλύτερο μέρος, τόπος του κόσμου. Οπότε δικαιολογημένα αναφωνούμε: Σαν την Κύπρο εν έχει!

Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από τις Ιστοσελίδες:

Α.https://lexilogia.gr/forum/showthread.php?11403-%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82

Β. https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%B5%CE%BB%CE%B1%CF%8D%CE%BD%CF%89

Γ.https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%8D%CE%B4%CE%B9

Δ. https://www.cyslang.com/dictionary/πελλός/

Ε. https://www.slang.gr/lemma/5351-koumparos