Γράφει η Στρατούλα Τραμουντάνη
Έχουμε γράψει πολλές φορές ότι η
Κυπριακή ντοπιολαλιά είναι η καλύτερα διατηρημένη και ομιλούμενη
διάλεκτος της Ελληνικής Γλώσσας. Όπως είναι γνωστό, η Κυπριακή διάλεκτος «ανήκει στον γεωγραφικό και διαλεκτικό χώρο
της αρχαίας Αρκαδοκυπριακής και, μολονότι δεν προέρχεται άμεσα από αυτήν, είναι
δυνατόν ακόμη και σήμερα να εντοπίσει κανείς κατάλοιπά της στο λεξιλόγιο των
ομιλητών.
Όχι μόνο οι γλωσσολόγοι αλλά και οι απλοϊκοί άνθρωπο της Κυπριακής
Πολιτείας την χαρακτηρίζουν ως διαμάντι.
Όσο εμβαθύνεις κανείς στην ανάγνωσή της βρίσκει απίστευτες, εξαιρετικές
λέξεις (καμία λέξη δεν είναι κατώτερη της άλλης) και φράσεις που πραγματικά
εντυπωσιάζουν.
Ρωτώντας και πάλι φίλους και γνωστούς, εδώ στην Κύπρο και πιο συγκεκριμένα
στη Λάρνακα, βρήκαμε, συλλέξαμε, άλλες 17 λέξεις και φράσεις που πραγματικά θα
σας εντυπωσιάσουν.
Η λέξη Λίμπουρος είναι
ουσιαστικό και σημαίνει τον : μέρμηγκα, το μυρμήγκι. Μια συνηθισμένη φράση:
Εσιναχτίκασιν οι λίμπουροι που πάνω που το φαί (Μαζεύτηκαν τα μυρμήγκια πάνω
από το φαγητό)
Ακολουθεί η απείρου κάλλους λέξη: Κουρούπεττος: Επίθετο της Κυπριακής διαλέκτου.
Χαρακτηρίζει τον γύφτο, τον κουρελή. Πολλές φορές χρησιμοποιείται για να
ονομαστεί ο άχρηστος, ο αχαΐρευτος αλλά και ο τεμπέλης. Προέρχεται από το
τουρκικό «Κουρμπέτης» που χαρακτηρίζει τον περιπλανώμενο ρωμά της Κύπρου, που
μιλούσαν τα κουρμπέτικα, τρόμαζαν τους ανθρώπουν και προέβαιναν σε κακές
πράξεις.
Το ρήμα Κουτσιώ: Ρήμα
που σημαίνει πετυχαίνω και βρίσκω στόχο. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την αγγλική
επιρροή καθώς οι Άγγλοι λένε: good shot για την σκοποβολή ή γενικά για το καλό
σημάδι.
Συνήθεις κυπριακές φράσεις:
α. Εν εκουτσίσαμε
τίποτε πάλε στο τζινίιν.
β. Όι ρε, εκούτσισες τον!
Ο Χερκελές: Η
λέξη προέρχεται από την τούρκικη hergele (ενοχλητικός, αντιπαθητικός,
ανεπιθύμητος) Κάπου απλώς άκουσα (ανεξακρίβωτο βέβαια) ότι μπορεί να προέρχεται
από την αγγλική ονομασία του Ηρακλή: Herkules, οπότε καθορίζει
τον δυνατό με την έννοια αυτόν που κάνει τον μάγκα, τον νταή.
Η Κουμέρα: Η Κουμπάρα. Η πιο πιθανή προέλευση είναι από τη γαλλική λέξη: commère = νονά ή από το προβηγκιανό comaire = νονά, κουμπάρα,
κουτσομπόλα. Η αλήθεια είναι ότι οι κουμπάρες πρέπει να βάλουν κάποια στιγμή τη
γλώσσα στο στόμα τους!
Ο Κρυφαλούπας, Κρυφαλούπα: Σύνθετη λέξη από το Κυρφός + Αλουπός (αλεπού) Σημαίνει αυτός που
κρύβεται σαν την αλεπού, ο ύπουλος, ο πονηρός, αυτός που σε χτυπά πισώπλατα.
Συνήθης κυπριακή φράση: πρόσεχε α, τζείνος εν τέλεια κρυφαλούπας, εννα σε
προδώσει, λαλώ σου το (Πρόσεχε, εκείνος είναι πολύ ύπουλος και σου το λέω θα σε
προδώσει)
Τριχομαλίσω:
Ουσιαστικά σύνθετη λέξη: Τρίχα + μαλλιά ή μαδήσω >μαλίσω. Σημαίνει θα σου
βγάλω τα μαλλιά τρίχα, τρίχα. θα σου
ξεριζώσω τα μαλλιά, θα σου τα τραβήζω.
Η Κοτσιάκαρη και οι
Κοτσιάκαρες: Είναι οι πολύ
μεγάλες γυναίκες, οι γριές. Έχουμε ακούσει ότι με τη λέξη αυτή μπορεί να
επισημανθούν οι μεγάλες άσχημες γυναίκες αλλά δεν το επιβεβαιώσαμε ποτέ. Προέρχεται απο τα τουρκικά όπου η ηλικιωμένη γυναίκα λέγεται kocakari.
Ο Φούρμπος. Σύγχρονη
λέξη της Κυπριακής Διαλέκτου. Προέρχεται από την αγγλική football που σημαίνει
ποδόσφαιρο, αλλά ουσιαστικά είχε περάσει στην ελληνική αργκό από την ιταλική
λέξη furbo που σημαίνει τον παμπόνηρο,
τον πανέξυπνο, τον άνθρωπο που θα κάνει τα αδύνατα δυνατά για να πετύχει κάτι.
Στην κυπριακή διάλεκτο ο Φούρμπος, μαζί με την Φου-κου και την φιλενάδα,
ανήκουν στα 3 Φ του κύπριου παντογνώστη που υπηρετούνται με θρησκευτική
ευλάβεια!
Το ρήμα, πνάζω: Ένα πολυαγαπημένο ρήμα που προέρχεται από το
αρχαικό: υπνάω που σημαίνει ξεκουράζομαι, αναπαύομαι. Χαρακτηριστικά ακούγεται
στο τραγούδι: Αχερομπάζω :
ν’ αφήκεις το κορμάκιν μου
στ’ αγκάλια σου να πνάσει.
Το Ηλιοβούττημαν
: Σύνθετη λέξη: Ήλιος + Βούτημα ( εκ τη βουτιάς) Όπως μπορείτε
καταλάβετε είναι το: βούτημα του ήλιου ή η βουτιά του ήλιου στο κλείσιμο της
μέρας, το δείλι, το δειλινό, το ηλιοβασίλεμα. Ο ποιητής Βασίλης Λιμπέρτης είχε
γράψει ένα ποίημα με τίτλο: Βούττημα ήλιου, ενώ ο λαϊκός ο ποιητής
ΞενήςΠάτσαλος αναφέρει: …Τώρα εν ηλιοβούττημαν, για μεν εν να νυχτώσει
τζι' εν πρόκειται για λλόου μου να ξαναξημερώσει
Η φράση: Ε με
κόφτει! Να μία εκνευριστική φράση που ακούγεται δεκάδες φορές στην
καθημερινότητά μας στη μεγαλόνησο. Δεν με νοιάζει, δεν μ΄ ενδιαφέρει. Ο τρόπος
με τον οποίο προφέρεται εντός από την αδιαφορία επισημαίνει έντονα μια
απαξιωτική τάση για οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας και μας αφήνει ανεπηρέαστους,
δεν μας αγγίζει. Μετά το «ε με κόφτει» ακολουθεί στην συνομιλία η απείρου κάλους
φράση: «Θα περάσουμε» πάντα ως «βούτηρο» και άλλοθι
«Νούρατσος»: Αγγλικής προέλευσης λέξη που δηλώνει την
ουρά του νυφικού της νύφης. Λέξη με μοναδική σημασία! Απίστευτη λέξη!
Η φράση «Λυσσιώ σε». Μην ξεχνάτε να τονίζετε τα δύο σ (σσ) : Σε θέλω πολύ. Σκεφτείτε καλά πριν
αποφασίσετε να πείτε σε μια νεαρή κοπέλα: Λυσσιώ σε. Θυμίζει το λιγότερο χωριατοσύνη
σε όλο της το μεγαλείο!
Και οι τρεις φράσεις:
·
Εστέγνωσε ο τσαρουκάς: Παρά την
προσπάθειά μας να βρούμε την λέξη «τσαρουκάς» σε κυπριακά λεξικά προκειμένου να
αναγνώσουμε την ετυμολογία της, αυτό δεν κατέστη δυνατό. Ρωτώντας μάθαμε ότι
σημαίνει η φράση: Στέγνωσε ο λάρυγγάς μου, το λαρύγγι μου.
·
Εν κοπέλι είναι ναύλον: Μια ξεκαρδιστική
ατάκα της Κυπριακής διαλέκτου. Σημαίνει ότι το το νεαρό αγόρι είναι του τύπου «
Τρεις λαλούν και δυο χορεύουν» «Άλλα
ντ΄άλλων» «πέρα βρέχει».
·
«Εγίνηκα μουσαμάς»: Ο μουσαμάς είναι τούρκικη λέξη (από το muşamba) και σημαίνει το σκεβρωμένο και
αδιάβροχο ύφασμα. Αυτό που δεν το διαπερνά τίποτα. Με τη φράση αυτή στην Κύπρο
εννοούμε ότι δεν μας αγγίζει τίποτα, δεν μας ενοχλεί κάτι και πως μπορεί να
περάσει από πάνω μας, από τη ζωή μας οτιδήποτε κακό χωρίς να έχει την
δυνατότητα να μας βλάψει. Προσοχή με την φράση: Γίνομαι χαλί να με πατήσεις.
Ουδεμία σχέση παρ΄ όλο που ταυτίζονται!
Επισκεφτήκαμε τις σελίδες:
https://wikipriaka.com/cy/view/46
Διοργάνωση:Υπουργείο
Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας, Θέατρο Ριάλτο και Φεστιβάλ
Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας
